Tìm hiểu chung về dược lâm sàng

Dược lâm sàng là gì? Thực hành dược lâm sàng là gì?

Căn cứ theo khoản 40 Điều 2 Luật Dược 2016, dược lâm sàng là hoạt động nghiên cứu khoa học và thực hành dược về việc tư vấn sử dụng thuốc sao cho hợp lý, an toàn, hiệu qu. Từ đó, y bác sĩ có thể giúp bệnh nhân tối ưu hóa hiệu quả trong việc sử dụng thuốc để điều trị bệnh. Cụ thể, dược lâm sàng sẽ bao gồm các hoạt động sau:

• Tư vấn cho quá trình xây dựng danh mục thuốc tại các cơ sở khám, chữa bệnh để bảo đảm được mục tiêu sử dụng thuốc hợp lý, an toàn và hiệu quả nhất.

• Tư vấn và giám sát hoạt động kê đơn và sử dụng thuốc chữa bệnh

• Cung cấp thông tin, hướng dẫn sử dụng thuốc cho người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh, người sử dụng thuốc và cả cộng đồng.

• Xây dựng nên quy trình và tiến hành hướng dẫn chuyên môn cho các hoạt động liên quan đến sử dụng thuốc. Bên cạnh đó là giám sát, đảm bảo thực hiện đúng quy trình.

• Phân tích, đánh giá hiệu quả trong việc kê và sử dụng thuốc tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

• Tham gia theo dõi, giám sát những phản ứng bất thường và nguy hiểm sau khi sử dụng thuốc

• Tham gia vào những hoạt động nghiên cứu khoa học liên quan đến sử dụng thuốc sao cho hợp lý, an toàn, hiệu quả nhất

(Thông tin theo Điều 80 Luật Dược 2016)

Thực hành dược lâm sàng là một cấu phần thực hành của các y bác sĩ hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Đây là nội dung hướng tới mục tiêu tối ưu hóa kết quả điều trị cho bệnh nhân bằng các can thiệp dược. Đích đến cuối cùng của thực hành dược lâm sàng chính là sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quả nhất. Cấu phần  này hướng đến người bệnh, lấy người bệnh làm trung tâm của mọi hoạt động nghiên cứu và kiểm soát. Vì vậy, mọi công việc của dược sĩ lâm sàng sẽ gắn liền với quá trình sử dụng thuốc, ngoài xem xét đơn thuốc còn phải quan tâm đến tình hình sử dụng thuốc của người bệnh.

Chăm sóc dược lâm sàng là gì?

Chăm sóc dược lâm sàng là quy trình chăm sóc bệnh nhân của người dược sĩ lâm sàng sao cho đảm bảo người bệnh được sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả nhất. Dược sĩ lâm sàng có thể trao đổi với bác sĩ điều trị và nhân viên y tế có liên quan đến bệnh nhân để từ đó xây dựng kế hoạch sử dụng thuốc hợp lý. Tất cả những nỗ lực kể trên đều nhằm đáp ứng mục tiêu điều trị cho từng bệnh nhân tốt nhất có thể. 

Xem thêm: Cách Học Lâm Sàng Hiệu Quả Cao Dành Cho Sinh Viên Y

Dược sĩ lâm sàng sẽ vận dụng kiến thức chuyên ngành dược lâm sàng gồm dược động học, liều dùng, tác dụng phụ và tương tác thuốc và thực tế trong hoạt động chăm sóc bệnh nhân để có những phương án, kế hoạch đảm bảo hiệu suất công việc. Ngoài ra, dược sĩ lâm sàng cũng sẽ sử dụng kinh nghiệm lâm sàng để giải quyết các vấn đề sức khỏe của người bệnh qua việc chọn lựa và sử dụng hợp lý các loại thuốc theo y lệnh của bác sĩ điều trị. Cao hơn, dược sĩ lâm sàng đủ trình độ và chuyên môn có thể đưa ra lời khuyên hữu ích với từng người bệnh để chữa khỏi bệnh theo cách đúng đắn và nhanh chóng nhất. 

Điều kiện của người công tác dược lâm sàng

Những người làm công tác dược lâm sàng cần phải đáp ứng các điều kiện được quy định tại Điều 4 Nghị định 131/2020/NĐ-CP, cụ thể như sau:

(1) Đối với người làm công tác dược lâm sàng tại cơ sở khám, chữa bệnh, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 4 Nghị định 131/2020/NĐ-CP thì phải có bằng tốt nghiệp trình độ đại học chuyên ngành dược trở lên (được cấp hoặc công nhận tại Việt Nam).

(2) Đối với người làm công tác dược lâm sàng tại các cơ sở khám, chữa bệnh thuộc lĩnh vực y học cổ truyền cần có một trong các văn bằng sau đây (được cấp hoặc công nhận tại Việt Nam):

+ Văn bằng đáp ứng điều kiện quy định tại điều (1) và có một trong các văn bằng, chứng chỉ về y dược cổ truyền quy định tại điểm (i) và (l) khoản 1 Điều 13 Luật Dược 2016, bao gồm:

(i) Bằng tốt nghiệp trình độ trung cấp y học cổ truyền hoặc dược cổ truyền

(ii) Giấy chứng nhận lương y, giấy chứng nhận lương dược, giấy chứng nhận bài thuốc gia truyền hoặc văn bằng, chứng chỉ, giấy chứng nhận các loại khác về y dược cổ truyền được cấp trước ngày 01/01/2017.

+ Bằng tốt nghiệp chuyên ngành dược cổ truyền trình độ đại học trở lên;

+ Bằng tốt nghiệp đại học chuyên ngành y học cổ truyền trở lên.

(3) Đối với người làm công tác dược lâm sàng tại nhà thuốc trong khuôn viên cơ sở khám, chữa bệnh, cần phải đáp ứng điều kiện quy định tại (1). 

Trường hợp người làm công tác dược lâm sàng cũng chính là người chịu trách nhiệm chuyên môn về dược thì phải đáp ứng những điều kiện quy định tại khoản (1) Điều 18 Luật Dược 2016.

Xem thêm: Cách Học Của Sinh Viên Y Khoa Đem Lại Hiệu Quả, Kinh Nghiệm Học Tập

Quyền và nghĩa vụ của người làm công tác dược lâm sàng

Người làm công tác dược lâm sàng tại cơ sở khám, chữa bệnh  sẽ có những quyền và nghĩa vụ được quy định tại khoản (1) Điều 82 Luật Dược 2016, cụ thể như sau: 

+ Được tiếp cận người bệnh, các bệnh án và đơn thuốc để tư vấn cho người kê đơn trong việc sử dụng thuốc.

+ Trao đổi với những người hành nghề khám, chữa bệnh về việc kê đơn và sử dụng thuốc hợp lý, an toàn, hiệu quả

+ Được phép ghi ý kiến chuyên môn về dược lâm sàng trong hồ sơ bệnh án, đơn thuốc của bệnh nhân; được phản ánh ý kiến với Hội đồng thuốc và Điều trị tại cơ sở khám, chữa bệnh hoặc với người đứng đầu cơ sở khám, chữa bệnh trong những trường hợp có sự xuất hiện các ý kiến khác nhau về việc kê đơn, sử dụng thuốc cho người bệnh

+ Tham gia hội chẩn chuyên môn, phê bình bệnh án hoặc đơn thuốc

+ Tham gia xây dựng hướng dẫn điều trị chuẩn và danh mục thuốc tại các cơ sở khám, chữa bệnh hoặc vào quy trình chuyên môn kỹ thuật có liên quan đến thuốc

+ Tham gia vào việc theo dõi, giám sát phản ứng có hại của các loại thuốc 

- Thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật Việt Nam

Tìm hiểu chung về dược sĩ lâm sàng

Dược sĩ lâm sàng là gì?

Thông thường, tại các cơ sở khám và chữa bệnh, dược sĩ lâm sàng sẽ có các nhiệm vụ cụ thể như sau:

• Đánh giá về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân từ đó xem xét và đưa ra nhận định về các loại thuốc đã được bác sĩ chỉ định có đáp ứng được nhu cầu của người bệnh và mục tiêu điều trị hay không

• Đánh giá sự phù hợp và hiệu quả của các loại thuốc mà bệnh nhân đã, đang sử dụng

• Phát hiện vấn đề sức khỏe mới phát sinh trong quá trình điều trị của bệnh nhân. Những vấn đề này có thể được cải thiện hoặc giải quyết bằng liệu pháp dùng thuốc thích hợp nào

• Theo dõi diễn biến tình hình sức khỏe của người bệnh để xác định mức độ tác dụng các loại thuốc 

• Thảo luận trực tiếp với bác sĩ điều trị và các nhân viên y tế khác có liên quan trong nhóm điều trị về việc chọn thuốc cho người bệnh sao cho đảm bảo việc đáp ứng tốt nhất nhu cầu của người bệnh và góp phần đạt được mục tiêu điều trị đã đề ra

• Tư vấn cho người bệnh về cách sử dụng thuốc sao cho hợp lý và hiệu quả nhất

• Cùng với nhóm điều trị hướng dẫn người bệnh về cách thức để cải thiện hoặc duy trì sức khỏe

• Giới thiệu và chuyển bệnh nhân đến những bác sĩ khác để được chẩn đoán và có phương pháp điều trị thích hợp

KHÓA HỌC NỘI KHOA TRỰC TUYẾN CHUYÊN SÂU 

Nhiệm vụ của dược sĩ lâm sàng

Căn cứ vào điều 5 Chương III Thông tư 31/2012/TT-BYT ngày 20/12/2012 của Bộ Y tế, với hoạt động dược lâm sàng trong bệnh viện và các cơ sở khám chữa bệnh, dược sĩ lâm sàng có các nhiệm vụ chính như sau:

• Tham gia phân tích và đánh giá tình hình, tính hiệu quả của việc sử dụng thuốc;

• Tham gia tư vấn quá trình xây dựng danh mục thuốc của cơ sở y tế. Đưa ra các ý kiến hoặc cung cấp thông tin liên quan dựa trên bằng chứng về việc thuốc nào nên đưa vào hoặc bỏ ra khỏi danh mục thuốc để đảm bảo mục tiêu sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quả.

• Tham gia xây dựng các quy trình chuyên môn có liên quan đến việc sử dụng thuốc, cụ thể: quy trình pha chế thuốc (dùng cho chuyên khoa nhi, chuyên khoa ung bướu và dịch truyền nuôi dưỡng nhân tạo ngoài đường tiêu hóa).

• Tham gia xây dựng quy trình và giám sát thực hiện việc sử dụng các loại thuốc trong danh mục liên quan (gồm các thuốc có khoảng điều trị hẹp, nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng, kháng sinh, thuốc cần pha truyền đặc biệt (chuyên khoa nhi, ung bướu), thuốc cần điều kiện bảo quản đặc biệt) do Giám đốc bệnh viện ban hành trên cơ sở được tư vấn của Hội đồng Thuốc và Điều trị.

• Hướng dẫn và giám sát việc sử dụng thuốc trong bệnh viện và các cơ sở y tế.

• Thông tin về thuốc cho người bệnh và cán bộ y tế bao gồm: thông tin về sử dụng thuốc, thông tin về thuốc mới, thông tin cảnh giác dược qua các hình thức khác nhau như trực tiếp, văn bản, bảng tin bệnh viện, thư điện tử, tranh ảnh, tờ hướng dẫn, trang thông tin điện tử.

• Dược sĩ lâm sàng sẽ lập kế hoạch, chuẩn bị tài liệu, cập nhật kiến thức sử dụng thuốc cho bác sĩ, dược sĩ, điều dưỡng viên, kỹ thuật viên, hộ sinh viên của đơn vị mình. Tuy nhiên, kế hoạch và nội dung phải được Giám đốc bệnh viện phê duyệt trước đó.

• Báo cáo định kỳ hằng tháng, hằng quý, hằng năm và báo cáo đột xuất theo yêu cầu của Ban Giám đốc, Hội đồng Thuốc và Điều trị: Dược sĩ lâm sàng sẽ báo cáo công tác sử dụng thuốc trong buổi họp của Hội đồng Thuốc và Điều trị hoặc trong buổi giao ban của đơn vị. Bên cạnh đó, dược sĩ lâm sàng cũng có quyền đưa ra ý kiến trong các trường hợp sử dụng thuốc chưa phù hợp.

• Theo dõi, giám sát các phản ứng có hại của thuốc (ADR, là đầu mối báo cáo các phản ứng có hại của thuốc ngay tại đơn vị liên quan theo quy định hiện hành.

• Tham gia các hoạt động, công trình nghiên cứu khoa học và đặc biệt là các đề tài nghiên cứu liên quan đến vấn đề sử dụng thuốc an toàn, hợp lý. Tham gia vào các dự án cải tiến chất lượng và nâng cao hiệu quả công tác dược lâm sàng, nghiên cứu sử dụng thuốc trên lâm sàng. Tham gia vào việc hội chẩn chuyên môn về thuốc đặc biệt trong các trường hợp bệnh nặng, bệnh cần dùng thuốc đặc biệt hoặc người bệnh bị nhiễm vi sinh vật kháng thuốc nguy hiểm.

• Tham gia vào bình ca lâm sàng định kỳ tại khoa lâm sàng ở bệnh viện. Giám sát chặt chẽ việc tuân thủ quy trình sử dụng thuốc đã được Hội đồng Thuốc và Điều trị thông qua và Giám đốc bệnh viện phê duyệt tại các cơ sở y tế.

Mức độ tác động của dược sĩ lâm sàng

Dược lâm sàng có thế tác động đến việc dùng thuốc đúng ở 3 mức độ khác nhau cụ thể là trước, trong và sau khi kê đơn. 

• Trước khi kê đơn: Dược sĩ lâm sàng sẽ có quyền tham gia và tác động đến những chính sách có liên quan tới thuốc (thuốc nào được lưu hành trên thị trường, thuốc nào được đưa vào danh mục thuốc quốc gia và địa phương,...). Ngoài ra, dược sĩ lâm sàng cũng sẽ có ảnh hưởng đến các hoạt động thử nghiệm lâm sàng ở các mức độ khác nhau như có mặt trong hội đồng đạo đức, vào giám sát thử nghiệm, vào quá trình phân phối và chuẩn bị các loại thuốc thử nghiệm.

• Trong khi kê đơn: Dược sĩ lâm sàng có thể tác động đến quyền ưu tiên của người kê đơn trong việc lựa chọn loại thuốc phù hợp. Họ là những người giám sát, phát hiện và ngăn chặn các phản ứng bất lợi hoặc sai sót về thuốc thông qua việc đánh giá đơn thuốc. Vì vậy, họ cũng có thể quyết định được liều lượng thuốc để giám sát điều trị. Ngoài ra, dược sĩ cũng có thể ra quyết định kê đơn trực tiếp với những loại thuốc không cần kê đơn. 

• Sau khi kê đơn: Đóng vai trò chính trong việc giao tiếp và tư vấn cho bệnh nhân, dược sĩ lâm sàng có thể tác động đến nhận thức của bệnh nhân về điều trị, kiểm tra cũng như nâng cao sự tuân thủ của bệnh nhân với các loại thuốc kê đơn. 

Hoạt động của dược sĩ lâm sàng?

Dược sĩ lâm sàng có phạm vi hoạt động rộng, cụ thể gồm:

• Tư vấn: Phân tích về cách điều trị, tư vấn cho y bác sĩ những thông tin đúng đắn trong việc điều trị bằng thuốc, chăm sóc dược cho bệnh nhân ở cả bệnh viện và cộng đồng

• Lựa chọn thuốc: Phối hợp với các bác sĩ bệnh viện và các bác sĩ đa khoa hoặc những nhân viên y tế để xác định “Danh mục thuốc” hoặc “Danh sách giới hạn thuốc” dành cho bệnh nhân

• Thông tin thuốc: Tìm kiếm thông tin và đánh giá chính xác các y văn khoa học, tổ chức những dịch vụ thông tin thuốc cho cả thầy thuốc và bệnh nhân tại các cơ sở y tế

• Lên danh sách và chuẩn bị thuốc: Lên danh sách chi tiết, chuẩn bị các loại thuốc và các vật dụng y tế phù hợp đúng với tiêu chuẩn, đáp ứng nhu cầu sử dụng thuốc của từng bệnh nhân

• Nghiên cứu sử dụng thuốc: Nghiên cứu về việc sử dụng thuốc, nghiên cứu dược dịch tễ học, nghiên cứu kết quả dược cảnh giác và vật tư y tế cảnh giác để từ đó thu thập dữ liệu có ích về điều trị thuốc, giá thành thuốc và kết quả điều trị trên bệnh nhân bằng các phương pháp khoa học khác nhau

• Dược động học, giám sát thuốc điều trị: Nghiên cứu động học của thuốc, tối ưu hóa liều lượng thuốc dùng cho bệnh nhân

• Thử nghiệm lâm sàng: Lên kế hoạch, tham gia và đánh giá hiệu quả của các thử nghiệm lâm sàng 

• Dược kinh tế học: Dùng kết quả của thử nghiệm lâm sàng và các kết quả điều trị bệnh nhân để xác định các đánh giá tỷ lệ giá thành và hiệu quả của thuốc

• Phân phối, thực hiện thuốc và vật dụng y tế: Nghiên cứu, triển khai các hệ thống phân phối, thực hiện thuốc và vật dụng y tế sao cho đảm bảo tính an toàn, tăng hiệu quả khi áp dụng vào thực tế

• Giảng dạy và tập huấn: Giảng dạy trước khi tốt nghiệp và sau khi tốt nghiệp cho các dược sĩ cùng các nhân viên y tế đồng thời đưa ra các chương trình tập huấn và giáo dục cần thiết cho các đối tượng trên

Kết luận

Dược sĩ lâm sàng là một loại hình nhân viên y tế đặc biệt. Họ làm việc trực tiếp với bác sĩ, chuyên gia y tế khác và với bệnh nhân để đảm bảo các loại thuốc được kê đơn cũng như sử dụng đạt kết quả tốt nhất có thể. Nếu như bạn đặt mục tiêu trở thành dược sĩ lâm sàng trong tương lai thì hãy luôn kiên định theo đuổi đến cùng nhé! Mong rằng bài viết trên của MedUC đã giúp những sinh viên Y - Dược phần nào hiểu dược lâm sàng là gì. Theo dõi MedUC ngay để được cập nhật những thông tin và kiến thức bổ ích cho sinh viên Y khoa bạn nhé!